UNIX
بنام خدا
UNIX
یونیکس
با وجود اینکه من کاربر ویندوز هستم و می دانم که تا همین چند سال پیش ویندوز قابل حمل ترین سیستم عامل دنیا بود ( ویندوز تا سال 2015 روی تعدادی از سوپرکامپیوترها و تا سال 2019 روی اسمارتفونهای لومیا وجود داشت ) و شاید بواسطه ی ویندوز 10 ایکس ( Windows 10X ) باز هم در آینده قابل حمل ترین سیستم عامل دنیا شود اما باید اعتراف کنم که در حال حاضر سیستم عامل UNIX (یونیکس) قابل حمل ترین سیستم عامل دنیا می باشد .
سیستم عامل یونیکس در سال 1968 میلادی از ساده سازی سیستم عامل مولتیکس (Multics) توسط دنیس ریچی در آزمایشگاه بل وابسته به شرکت AT&T (تلفن و تلگراف آمریکا ) و با کمک زبان Assembly (اسمبلی ) برای کامپیوترهای قدیمی با معماری pdp که مین فریم های بزرگ اما کند و بدوی بودند ساخته شد .
اگر به دنبال تاریخچه سیستم عامل ها باشید با اسامی جالبی که همگی نام سیستم عاملهای بسیار قدیمی می باشند برخورد می کنید مثل :
GM-NAA I/O
https://en.wikipedia.org/wiki/University_of_Michigan_Executive_System
+
+
+
صفحه ی مربوط به تاریخچه سیستم عامل ها .. کلیک کنید :
History of IBM mainframe operating systems - Wikipedia
+
+
SOS
1959 - IMB 709
سیستم عامل SOS در سال 1959 میلادی بر روی کامپیوتر IBM 709 نصب و اجرا شد :
صفحه ی مربوط به سیستم عامل SOS :
SHARE Operating System - Wikipedia
خب این سیستم عاملهای بسیار بسیار قدیمی دهه ی 50 میلادی که در بالا به نام شان اشاره شد و اکثرا توسط شرکت IBM و شرکایش ساخته شده بودند و بر روی مین فریمهای IBM پورت می شدند و مستقیما با زبان ماشین یعنی 0 و 1 ساخته شده بودند ، درواقع سیستم عاملهای مبتنی بر پانچ کارت ، بودند .
پانچ کارت چیزی شبیه به کارت حضور و غیاب ( کارت ساعت یا دفتر ساعت ) در ادارات دولتی می باشد که در دهه های 40 و 50 میلادی بر روی آن سوراخهایی قرار داشت که با کمک این سوراخها ، مستقیما با زبان ماشین ( 0 و 1 ) برنامه را نوشته و به کامپیوتر می دادند .
اینها قدیمی ترین و نخستین سیستم عاملهای جهان بودند . بسیار قدیمی تر از یونیکس !
+
سیستم عاملهای مبتنی بر کارت پانچ و نوار مغناطیسی ( دوگانه سوز!!):
IBSYS
IBM 7090
سیستم عامل IBSYS در سال 1960 میلادی توسط زبان برنامه نویسی اسمبلی و فورترن بر روی کامپیوتر IBM 7090 پورت و نصب و اجرا گردید .
این سیستم عامل بر روی کامپیوتری بکار رفت که هم کارت پانچ داشت و هم نوار مغناطیسی !
سورس کد و شبیه ساز سیستم عامل بسیار قدیمی IBSYS و سورس کد سیستم عامل CTSS را می توانید از این آدرس دانلود نمایید . این شبیه ساز براحتی روی ویندوز 10 اجرا می شود :
برای دانلود شبیه ساز کامپیوتر بسیار قدیمی IBM 7090 روی این لینک ، کلیک نمایید :
IBM 7090 Simulator Download :: vahidmy (blog.ir)
سیستم عامل CTSS در سال 1960 یا 1961 میلادی توسط زبانهای اسمبلی و فورترن ساخته شد که سورس کدش را می توانید از آدرس بالا دانلود نمایید . البته این سورس کد ، بازنویسی شده است یعنی با زبان برنامه نویسی سی ، بازنویسی شده است . سورس کد قدیمی و اصلی ( اسمبلی و فورترن ) ، فعلا در دسترس نیست .
سورس کد سیستم عاملهای قدیمی تر نیز ، در دسترس نیست زیرا این سیستم عاملهای بسیار قدیمی دهه ی 50 میلادی اکثرا با زبان ماشین نوشته شده و توکار می باشند . لذا امکان استخراج سورس کد مقدور نمی باشد . چون هیچ راهی برای استخراج سورس کدی که با زبان ماشین یعنی باینری نوشته شده باشد وجود ندارد .
مگر اینکه باینری را همان سورس در نظر بگیریم که در کل دنیا شاید فقط من باینری را با سورس ، یکسان بدانم !!
زیرا از نظر من : باینری = سورس کد
حالا قصد دارم شما را با سیستم عاملهای مدرن تر که از نوار مغناطیسی استفاده می کردند آشنا نمایم .
این سیستم عاملها بر روی کامپیوترهای بسیار قدیمی دهه های 60 و 70 میلادی پورت شده بودند.
یکی از این کامپیوترهای بسیار قدیمی دهه ی 60 میلادی که از نوار مغناطیسی شبیه به حلقه های فیلم سینمایی استفاده می کرد را در فیلم سینمایی " دکتر استرانجلاو " بارها مشاهده کرده اید .
این فیلم توسط استنلی کوبریک و در انگلستان و در سال 1963 میلادی ساخته شد و بازیگر نقش اول این فیلم در حالی پشت به این کامپیوتر نقش خود را ایفا می کرد که نوارهای مغناطیسی این کامپیوتر در حال گردش بودند .
کافیست یکبار دیگه فیلم سینمایی دکتر استرانجلاو با نام واقعی " چگونه می توان بمب اتم را دوست داشت و به آن عشق ورزید " را مشاهده نمایید .
صحنه ی مکالمه ی تلفنی بازیگر نقش اول فیلم با بازیگر نقش رئیس جمهور آمریکا دقیقا در کنار همین کامپیوتر فیلمبرداری می شد .
این کامپیوتر به احتمال خیلی زیاد از سیستم عامل CTSS استفاده می کرد
سیستم عاملهای مبتنی بر نوار مغناطیسی :
CTSS (Compatible Time-Sharing System - 1960 - MIT - By IMB on IBM 7090 MainFrame . Written in FAP Assembly . MAD )
Multics (Multiplexed information and Computing Service - 1965 - 2000 - MIT - Bell (AT&T) - Written in PL1 & FORTRAN & COBOL & ALGOL & Lisp & Assembly Programming Languages )
UNIX (Uniplexed information and Computing Service - Bell - AT&T - Written in Assembly Language - 1968 - 1995 )
BSD (Berkeley Software Distribution - 1976 - 1995 - BSD UNIX - Written in C )
Minix (Mini UNIX - 1987 - 2014 )
Linux (1992 - 2021 - Linus Torvalds - A fork of Minix )
NetBSD ( Network BSD - 1993 - 2021 - BSD UNIX )
FreeBSD ( 1993 -2021 - BSD UNIX )
OpenBSD (1995- 2021 - BSD UNIX)
Apple Mac OS X (1984 -2021 - BSD UNIX)
تاریخچه ی سیستم عامل یونیکس و فرزندانش که اصطلاحا به انها شبه یونیکس گفته می شود بسیار پر فراز و نشیب و البته مبهم و پر از تنش و اختلافات و دعواهای داخلی و حتی شکایت به دادگاه بوده است .
امروزه در سال 2021 از میان تمامی سیستم عامل هایی که نام و تاریخ انتشارشان را نوشتم فقط لینوکس و بی اس دی و مک او اس باقیمانده اند .
البته منظورم از بی اس دی همین فری بی اس دی ، نت بی اس دی ، اوپن بی اس دی و سایر فرزندان سیستم عامل بی اس دی یونیکس می باشد .
بجز سیستم عامل مک او اس شرکت اپل که قبلا مکینتاش نام داشت و هنوز هم مثل چسب دو قلو به معماری کامپیوترهای انحصاری شرکت اپل چسبیده و قابلیت حمل ندارد سایر سیستم عاملهای شبه یونیکس قابل حمل می باشند و حتی از ویندوز نیز قابل حمل تر هستند .
مثلا همین لینوکس روی بیش از 33 پردازنده ی مختلف پورت می شود یا مثلا نت بی اس دی روی بیش از 75 پردازنده ی مختلف پورت می شود .
خود یونیکس اصیل قدیمی شرکت AT&T نیز پس از اینکه با زبان C بازنویسی شد روی بیش از 3000 معماری مختلف پورت و نصب شد که البته امروزه اکثر این معماریها منسوخ و نابود شده اند .
صرف نظر از تفاوتهای جزئی که در معماری تمامی سیستم عاملهای شبه یونیکس دیده می شود معماری کلی و عمومی همه ی آنها یکسان و مشابه می باشند و همه ی آنها از لحاظ معماری و سبک پارتیشن بندی بعنوان آنتی داس یا آنتی ویندوز شناخته می شوند یعنی از زمین تا آسمان هفتم از لحاظ معماری و پارتیشن بندی با داس و ویندوز تفاوت دارند و اصلا قابل مقایسه نیستند .
اصل سازگاری پاسیکس در شبه یونیکسها خصوصا لینوکس باعث شده که تمامی شبه یونیکسها به معماری قدیمی یونیکس دهه ی 60 میلادی وفادار باشند لذا باید بدانید که لینوکس و حتی اندروید عملا یونیکس می باشند هرچند از نظر لایسنس و سایر موارد با یونیکس تفاوتهایی دارند ولی در کل از همان معماری و ساختار و سیستم فایل بسیار قدیمی دهه ی شصتی یونیکس تبعیت می کنند . یعنی سیستم عامل اندروید که در دست بیش از 3 میلیارد انسان قرار دارد از لحاظ معماری هیچ فرقی با سیستم عامل یونیکس دهه ی 60 میلادی ندارد .
با وجود اصرار کنسرسیوم جهانی اوپن گروپ ( مالک نام و نشان تجاری سیستم عامل یونیکس اوریجینال ) مبنی بر عدم استفاده از نام یونیکس برای سیستم عاملهای بی اس دی و لینوکس و اندروید ، من خیلی راحت همه ی آنها را یونیکس می نامم . زیرا این اوپن گروپ فقط حرف مفت زده است و عملا تا به امروز هیچ نسخه ای از سیستم عامل یونیکس را منتشر نکرده است و فقط شعار می دهد و برای بقیه خط و نشان می کشد .
این اوپن گروپ بجز شعر ور گفتن و یاوه گویی کار دیگری نکرده و عملا سیستم عامل یونیکس اوریجینال را برای همیشه به قتل رسانده است و ما امروزه هیچ اثری از یونیکس اوریجینال دهه ی 60 را نمی بینیم .
بنابراین عملا نباید به تهدیدات احمقانه ی این کنسرسیوم توخالی توجه کرد و باید تمامی این سیستم عاملها را یونیکس نامید .
البته جالب است بدانید که برخلاف یونیکس که نابود شده است ، پدرش سیستم عامل مولتیکس هنوز زنده است و سایت رسمی دارد و البته سورس کد سیستم عامل بسیار قدیمی مولتیکس را می توانید از گیتهاب دانلود کنید .
با وجود اینکه شخصا از رفتارهای برخی کاربران متعصب لینوکس درقبال ویندوز نفرت دارم و با وجود باگها و مشکلات فنی فراوان لینوکس و هنگهای متعدد لینوکس که مرا کلافه می کرد و هنوز هم کلافه می کند ولی قلبا لینوکس را دوست دارم .
بله درست فهمیدید . من گرچه کاربر ویندوزی هستم ولی قلبا لینوکس و حتی بی اس دی را دوست دارم چون این دو سیستم عامل کاملا رایگان و آزاد می باشند و برخلاف ویندوز مرا تحریم نمی کنند و به ملیت و قومیت کاربران کاری ندارند .
من هنوز هم دبیان ناپایدار را دوست دارم و به آن فکر می کنم . من هنوز هم اوبونتو که عملا قابل حمل ترین سیستم عامل دنیاست و روی همه ی دستگاهها از گوشی هوشمند گرفته تا کامپیوتر شخصی و سرور و مین فریم و سوپرکامپیوتر عملا نصب می باشد را دوست دارم .
طرفداران لینوکس باید بدانند که من از لینوکس و آزادی متنفر نیستم فقط با معماری اش و برخی رفتارهای کاربران اش مشکل دارم . وگرنه من در لینوکس هم زبان اسمبلی را داشتم فقط نمی توانستم از ان استفاده کنم چون IDE نداشت !!!
من هنوز هم عاشق دبیان و اوبونتو هستم ولی خب دوست ندارم آنها را روی ویندوز نصب کنم زیرا تفاوت معماری بین این دو یونیکس معروف با معماری ویندوز مرا کلافه می کند .
بهرحال دوستان لینوکسی بدانند که من دشمن لینوکس نیستم فقط نمی توانم از ان استفاده کنم . همین .
من حتی وسوسه شدم فری بی اس دی را نصب کنم که خب دیدم هیچکس انرا به کاربران ویندوز توصیه نمی کند زیرا نصب کردنش از نصب کردن لینوکس هم دشوارتر است .
حتی وسوسه شدم سورس کد سیستم عامل بسیار قدیمی مولتیکس که پدر یونیکس بود را کامپایل کنم ولی خب دیدم اینکار از من ساخته نیست .
شاید باور نکنید ولی قدیمی ترین سیستم عامل رایگان و اوپن سورس و آزاد جهان که هنوز سایت رسمی دارد و حتی از یونیکس نیز قدیمی تر است همین مولتیکس می باشد ولی هیچکس به سمت او نمی رود حتی گیکهای حرفه ای لینوکس و بی اس دی .
من برخلاف بسیاری از کاربران ویندوز اصلا علاقه ای به گیم ندارم و برعکس خوره ی مباحث دشوار مهندسی کامپیوتر هستم و تمام وب انگلیسی را برای یافتن سیستم عاملهای بسیار قدیمی زیر و رو کرده ام و به کامپیوترهای قدیمی دهه های 40 تا 70 میلادی علاقه دارم و حتی دلم می خواهد با کامپیوتر بسیار قدیمی انیاک دهه ی 40 با زبان ماشین برنامه نویسی کنم !!!
من به دلیل علاقه ی ذاتی به سنت و سنت گرایی و چیزهای قدیمی ( مثل زبان برنامه نویسی ماشین ) عملا از کامپیوترها و سیستم عاملهای بسیار قدیمی خوشم می آید .
بعنوان یک برنامه نویس زبانهای ماشین و اسمبلی عملا با سیاستهای شرکت مایکروسافت مخالف هستم و از اینکه این شرکت هنوز با زبان اسمبلی آشتی نکرده است و هیچ نامی از این زبان قدرتمند و محبوب نمی برد و مدام با زبانهای دات نت حال می کند اصلا خوشحال نیستم .
من برخلاف تمامی کاربران ویندوز هیچ علاقه ای به زبانهای سطح بالا خصوصا زبانهای پلتفورم دات نت ندارم و عملا روی کامپیوترم هیچ اثری از ویژوال استودیو و پلتفرم دات نت نیست اما تا دلتان بخواهد می توانید در کامپیوترم کامپایلرهای زبان اسمبلی و IDE های زبان ماشین ( یعنی Hex editor ) پیدا کنید . حتی می توانید سورس کد سیستم عامل بسیار قدیمی multics را روی هارد کامپیوترم پیدا کنید !
بله من چنین آدمی هستم . طرفدار ویندوز هستم اما خوره ی چیزهای بسیار قدیمی که به مذاق شرکت مایکروسافت خوش نمی آید نیز هستم !!
هدف من از این پست آشتی کردن با تمام کاربران سیستم عاملهای شبه یونیکس خصوصا لینوکس بود زیرا من روی ویندوز تعصب ندارم و من بیشتر روی زبانهای برنامه نویسی تعصب دارم . کاری به سیستم عامل ندارم . به زبان برنامه نویسی کار دارم .
بگذریم !!!
می خواستم قابل حمل ترین سیستم عامل دنیا یعنی اوبونتو را برایتان اپلود کنم که دیدم امکان دانلود نسخه های مخصوص سرور و مین فریم و سوپرکامپیوتر به راحتی گذشته نیست و باید ابتدا ماشین مجازی را دانلود و نصب کنیم و تعدادی دستور خفن را نیز در خط فرمان بنویسیم . لذا مطابق همیشه بی خیال شدم .
خودتان بروید به سایت اوبونتو و طبق دستورالعملهایی که داده است نسخه های مختلف سیستم عامل قابل حمل اوبونتو را دانلود کنید .
قبلا براحتی می توانستم نسخه های مختلف اوبونتو را دانلود کنم اما الان شرکت کنونیکال لینک مستقیم نگذاشته و فقط می توانیم نسخه ی دسکتاپ را دانلود کنیم و برای نسخه های دیگه (سرور و مین فریم و سوپرکامپیوتر ) باید یکسری مراحل پیچیده از جمله نصب ماشین مجازی را امتحان کنیم . البته این سیاست جدید شرکت کنونیکال برای جلوگیری از خسارت احتمالی به کاربران ویندوز و مک می باشد و خوب است و ایرادی ندارد ولی من حال و حوصله ی سرو کله زدن با ترمینال و پیچیدگیهای یونیکس را ندارم !
اگر شما حال و حوصله و وقت کافی دارید خودتان بروید و نسخه های مختلف اوبونتو را دانلود کنید . ( البته به دستورالعملهای سایت اوبونتو با دقت عمل کنید تا هیچ مشکلی برای سیستم عامل فعلی تان ایجاد نشود . ) .
بله ! هم اکنون سیستم عامل اوبونتو بعنوان یک یونیکس زنده و رایگان و قابل دسترس عملا در دسترس شما کاربران می باشد و البته بعنوان قابل حمل ترین سیستم عامل همه منظوره ی جهان .
خب حالا که اوبونتو قابل حمل ترین سیستم عامل زنده و رایگان و آزاد جهان است و قابل دانلود برای تمامی دستگاهها می باشد پس می توانیم به آن فکر کنیم و انرا دوست داشته باشیم و بکار گیریم .
درواقع اوبونتو به نمایندگی از طرف تمامی شبه یونیکسها در عمل و در زندگی واقعی و در حال حاضر به شکل واقعی روی تمامی دستگاههای ریز و درشت دیجیتالی دنیا با هر نوع معماری نصب شده و بکار می رود
ایکاش مایکروسافت نیز یک فکری به حال ما ویندوزی ها می کرد و این ویندوز را همچون اوبونتو روی تمام دستگاههای مختلف پورت می کرد .
خب دوستان یونیکسی ! امیدوارم این پست را بعنوان یک آشتی و بیان حقیقت از من قبول کنید . من شخصا با هیچکدام از یونیکس ها هیچ مشکلی ندارم و روی ویندوز تعصب ندارم . امیدوارم شما نیز ما ویندوزیها را درک کنید و با ما مهربان باشید !!!
دروغ چرا ؟؟ قلبا از آزادی خوشم می آید و لایسنس ویندوز و سایر محصولات مایکروسافت مرا تا حد مرگ عصبانی می کند . اما چاره ای ندارم چون تمام نیازهایم را فقط در ویندوز می توانم برطرف کنم .
به امید روزی که تمام این بحث ها و دعواها و اختلاف نظرها تمام شوند و کاربران تمام سیستم عاملها دوستانه در کنار هم زندگی کنند و به دعواهای سیاسی و تجاری غولهای فناوری بی توجه باشند .
ما کاربران تنها با اتحاد و همدلی و همصدایی می توانیم استبداد نرم افزاری و سیاستهای کثیف غولهای فناوری را در هم بشکنیم و مستقل و آزاد شویم . با دعوا و مسخره کردن سیستم عاملهای همدیگه فقط دشمنان مشترکمان را شاد می کنیم و این اصلا خوب نیست .
به امید آزادی و استقلال تمامی انسانهای جهان .
+
+
بروزرسانی:
تعداد سیستم عاملهای شبه یونیکس آنقدر زیاد است که قابل شمارش نیست . از جمله سیستم عامل AIX شرکت IBM و سیستم عامل آمیگا او اس و سولاریس و ....
حتی سیستم عامل کالیبری او اس kolibriOS نیز براساس یونیکس ساخته شده است .
اما نه یونیکس و نه هیچکدام از شبه یونیکسها به درد کامپیوترهای دهه ی 80 میلادی به اینطرف ( یعنی امروز و آینده ) نمی خورند زیرا یونیکس و شبه یونیکسها برای کامپیوترهای بسیار قدیمی دهه های 60 و 70 میلادی که هنوز فلاپی دیسک و هارد دیسک نداشتند ساخته شده اند و اصلا برای کامپیوترهای امروزی که هارد دیسک دارند مناسب نیستند زیرا شبه یونیکسها اصلا پارتیشن ندارند و امکان ایجاد پارتیشن فیزیکی و واقعی بر روی هارد در یونیکس و شبه یونیکسها ( اندروید و مکینتاش و لینوکس و فری بی اس دی و ... ) وجود ندارد و نمی توانیم فایلهای خود را روی هارد نگهداری نماییم . لذا یونیکس و شبه یونیکسها هیچ جایگاهی در دسکتاپ که بزرگترین و رایجترین پلتفرم می باشد ندارند .
ویندوز تا ابد پادشاه دسکتاپ باقی خواهد ماند . زیرا پارتیشن دارد و امکان پارتیشن بندی واقعی و حقیقی و فیزیکی و ساخت پارتیشنهای کاملا ایزوله ( درایو ) روی هارد در ویندوز براحتی میسر می باشد . این یک واقعیت است و هرگز از روی تعصب گفته نشد .
+
+
+
+
موضوعات وبلاگ وحیدمی :
من در تمامی پستهای وبلاگ وحیدمی ، سعی می کنم لااقل یک اشاره ای به موضوعات این وبلاگ داشته باشم . به همین دلیل برای تمامی پستهای این وبلاگ ، تمام جعبه های موضوعات وبلاگ شامل Idea ، Assembly ، vahidmy ، Music ، Binary ، OS ، Weblog ، IT ؛ را تیک می زنم که البته در دنیای وبلاگنویسی، این رفتار ؛ کاری مضحک و بی معنا و غیرحرفه ای محسوب می شود ولی من به این قواعد و استانداردهای وبلاگنویسی اهمیت نمی دهم و دوست دارم هرطور که دلم می خواهد وبلاگنویسی نمایم و آزاد باشم . لذا همینقدر که یک اشاره ی کوچک به این موضوعات در همین پاراگراف شد ، از نظر خودم ، کافی است !!
من تافته ی جدابافته هستم و به سبک خودم وبلاگنویسی می نمایم و به استانداردهای دنیای وبلاگنویسی اهمیت نمی دهم و برایم مهم نیست که مخاطبان پشت سرم چه می گویند . من به اشتهای مردم غذا نمی خورم و نگران حرف و حدیثهایی که مردم پشت سرم در می آورند نیستم و بی خیال و خونسرد هستم .
من رسومات کهنه ی دنیای وبلاگنویسی و مرزهای علم را جابجا می کنم !!
از نظر من ضرورتی ندارد که محتویات یک پست با موضوع مربوطه همخوانی داشته باشد لذا مجبور نیستم در تمام پستها در رابطه با موضوعات وبلاگ ام ، مطلب بنویسم . همینقدر که در همین پاراگراف که در تمام پستها انرا کپی و الصاق می نمایم ، به این موضوع اشاره کردم از نظر خودم کفایت می کند !!
از نظر شما اینکار نوعی ترول گری و اسپم سازی است ولی من اهمیت نمی دهم که اینکار اسپم می باشد یا نه . می توانید پشت سرم هرچه قدر خواستید حرف بزنید و مرا مسخره کنید و به من بخندید ولی من اصلا اهمیت نمی دهم .
این پاراگراف در تمامی پستهای وبلاگ وحیدمی توسط خودم ، عینا الصاق و تکرار می شود .
+
وحید محمدی - وبلاگ وحیدمی
بروزرسانی:
براثر حملات سایبری به وبلاگ وحیدمی ؛ تمام کامنت های کاربرها و پاسخ های من به کاربرها ؛ حذف شدند .
لعنت خدا و نفرین ملائکه بر هکرها و اتکرها و مجرمان سایبری .
تاریخ بروزرسانی
یکشنبه مورخ 29 مرداد 1402 خورشیدی
نکته :
آدرسهای آخرین پست وبلاگ وحیدمی را در زیر مشاهده می فرمایید .
در پناه خداوند متعال عظیم الشان باشید
ِ
الهم عجل لولیک الفرج .
امضای همیشگی اینجانب در جهت تایید صحت و درستی مطالب وبلاگهایم :
وحید محمدی . وبلاگ وحیدمی
https://vahidmy.blog.ir/archive
https://vahidmy.blog.ir/post/764
- ۹۹/۱۰/۱۳